Tanzania imepunguza vifo vya wajawazito kwa asilimia 80 katika kipindi cha miaka saba, kutoka vifo 556 kwa kila vizazi hai 100,000 mnamo 2016 hadi vifo 104 kwa kila 100,000 mnamo 2022. Mafanikio haya yanachangiwa na dhamira ya kisiasa iliyoimarika, ongezeko la vituo vya huduma za dharura kwa wajawazito na watoto wachanga (EmONC), ukuaji wa nguvu kazi ya afya, kuimarika kwa mtandao wa rufaa za uzazi, ujenzi wa uwezo, ushauri wa kitaalamu, na ukaguzi wa vifo vya wajawazito na watoto wachanga katika ngazi zote. Huu ni mwenendo ambao Tanzania inakusudia kuendeleza huku ikihamasisha mataifa mengine ya Afrika kufanikisha mafanikio kama haya.
“Tanzania imepiga hatua kubwa katika kuboresha afya ya umma. Mtazamo wetu wa kupunguza vifo vya wajawazito umetoa matokeo ya kushangaza,” alisema Rais Samia Suluhu Hassan wa Tanzania. “Katika kipindi hicho hicho, pia tumepunguza kwa kiwango kikubwa vifo vya watoto chini ya miaka mitano.”
Afrika ilichangia asilimia 69 ya vifo vya wajawazito duniani mnamo 2020. Hata hivyo, upatikanaji wa huduma za afya ya uzazi na afya ya uzazi wa mpango katika Afrika Kusini mwa Jangwa la Sahara unasimama kwa asilimia 28 pekee. Changamoto kuu zinazosababisha karibu asilimia 75 ya vifo vya wajawazito ni kutokwa damu nyingi wakati wa kujifungua, maambukizi, na shinikizo la damu wakati wa ujauzito (pre-eclampsia na eclampsia).
Ikilinganishwa na 2017, mnamo 2020 kiwango cha vifo vya wajawazito kiliongezeka katika nchi 17 na kupungua katika nchi 30. Ili kufikia malengo ya Maendeleo Endelevu (SDG), kiwango cha vifo vya wajawazito kinapaswa kupungua kwa angalau asilimia 20.3 kila mwaka kuanzia 2020, jambo linalohitaji juhudi za pamoja.
Ikiwa zimesalia chini ya miaka saba kufikia mwisho wa malengo ya SDG, kiwango cha vifo vya wajawazito barani Afrika kimesimama kwa 542 kwa kila 100,000, ikilinganishwa na wastani wa kimataifa wa 221 kwa kila 100,000, huku lengo la SDG likiwa 70 kwa kila 100,000 kufikia 2030.
Kabla ya wasimamizi na wapangaji wa afya wa Tanzania kushiriki uzoefu wao, walionesha kazi yao katika kikao cha mafunzo ya uongozi juu ya afya ya uzazi na kubadilishana mbinu bora kwa nchi 15 za Umoja wa Afrika, kilichoandaliwa na Africa CDC kwa kushirikiana na WHO, UNFPA, Pathfinder International, na Reproductive Health Supplies Coalition mnamo Agosti 2024, Addis Ababa.
Hatua za Tanzania zilipongezwa katika mkutano wa Addis Ababa kama mfano wa kuigwa na nchi wanachama wa Umoja wa Afrika. Zambia, Lesotho, Misri, Uganda, Chad, Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo, Guinea, Gambia, Sudan Kusini, Somalia, na Eswatini walikuwa wa kwanza kutuma wawakilishi kwa ajili ya kujifunza Dodoma, Tanzania, kuanzia Desemba 3-7, 2024.
“Wakati wa mawasilisho haya, Tanzania ilionesha mafanikio yake makubwa katika kupambana na vifo vya wajawazito,” alisema Secka. “Wamepunguza vifo vya wajawazito kwa asilimia 80 ndani ya miaka saba pekee.”
Hatua muhimu zilizochukuliwa ni pamoja na kuongeza idadi ya vituo vya huduma za dharura kwa wajawazito na watoto wachanga (EmONC) kutoka 106 mnamo 2014 hadi 523 mnamo 2023, kiwango kilichozidi mahitaji ya WHO ya kituo kimoja cha EmONC kwa kila watu 500,000. Ili kituo cha EmONC kiwe na sifa, kinapaswa kuwa na uwezo wa kutekeleza jumla ya kazi tisa za dharura zinazolinda maisha ya mama na mtoto wakati wa ujauzito na kujifungua. Viashiria muhimu vilivyozingatiwa ni kiwango cha kujifungua hospitalini, kiwango cha matatizo, kiwango cha upasuaji wa dharura (caesarean section), na ufuatiliaji wa vifo.
Zaidi ya vituo vya afya 10,000 vilijengwa kama sehemu ya mkakati wa miaka 25 wa maendeleo ya taifa ulioanza mwaka 2000 hadi 2025, na kutoka mkakati huu, mpango wa miaka mitano wa sekta ya afya uliandaliwa. Kupitia mpango huu, vifo vilipunguzwa, na huduma zikawa rahisi kupatikana kwa wananchi. Wafanyakazi wa afya walihamasishwa kufanya mapitio ya vifo vya wajawazito na watoto wachanga, ambapo kila kifo kilirekodiwa na kujadiliwa katika mikutano ya Zoom inayohusisha viongozi wa ngazi za juu ili kuchunguza sababu za kifo na kuweka hatua za kuzuia vifo zaidi.
“Lakini ili mipango hii ifanikiwe, dhamira kubwa ya kisiasa ni muhimu. Kwa mfano, Rais, ambaye ni mwanamke, hutuma ujumbe mfupi kwa magavana wa mikoa akiwahimiza kuchukua hatua iwapo viwango vya vifo vya wajawazito ni vya juu,” alisema Secka.
Mafunzo ya madaktari pia yalisaidia. Madaktari bingwa wa magonjwa ya wanawake walisafiri mara mbili kwa mwaka kwenda maeneo ya pembezoni kutoa mafunzo kwa madaktari vijana na wasaidizi wa madaktari kwa muda wa wiki mbili, na kuwahamasisha kubaki na kufanya kazi katika vituo vya afya.
Mtandao wa madereva wa teksi wa ndani unatumika kama ‘teksi za wagonjwa’ katika maeneo ambayo magari ya wagonjwa hayapatikani mara kwa mara. Mfumo huu, unaojulikana kama m-mama, ni huduma ya dharura ya gharama nafuu inayounganisha akina mama na watoto wachanga na huduma za afya za kuokoa maisha vijijini Tanzania. Mfumo wa rufaa kutoka vituo vya afya hadi hospitali umeboreshwa.
Mapitio ya Vifo vya Wajawazito na Watoto Wachanga, ambayo ni mkutano wa kitaifa wa mtandaoni unaohusisha sekta zote, yalisaidia kupunguza vifo kwa angalau asilimia 35. Katika kipindi cha miaka saba, vifo 708 vya wajawazito vilifanyiwa uchunguzi, na vifo 120 vya watoto wachanga vilichunguzwa. Ilibainika kuwa huduma zilipatikana, lakini mafunzo ya ujuzi yalihitaji kuimarishwa. Asilimia mbili ya vifo vya wajawazito vilihusiana na mtazamo na mazoea duni. Masuala ya uongozi yalihitaji kuimarishwa. Mawasiliano kupitia WhatsApp yaliboresha matokeo ya afya ya uzazi, huku ni asilimia 4.6 pekee ya visa vyenye matatizo makubwa vilivyomalizika kwa vifo baada ya kutafuta msaada wa kitaalamu kupitia WhatsApp.
Akizungumza kwenye Tuzo za Gates Goalkeepers Februari 5, Dkt. Mpoki Ulisubisya, aliyewahi kuwa Katibu Mkuu wa Wizara ya Afya Tanzania, alisema, “Kwa sababu ya juhudi kubwa za Tanzania, wanawake na watoto wachanga wengi wako hai leo kutokana na huduma wanazopata.”
CDC ya Afrika ilianzisha Idara ya Afya ya Uzazi mwaka 2021 ili kuimarisha juhudi za kukabiliana na hali za dharura na kuboresha afya ya uzazi. Mkakati wa Afya ya Uzazi wa 2022-2026 ulianzishwa kwa lengo la kupunguza vifo vya wajawazito hadi chini ya 70 kwa kila 100,000 ifikapo 2030.
Katika mafunzo ya EmONC yaliyofanyika Mombasa, Kenya, CDC ya Afrika iliwajengea uwezo wataalamu wa afya kutoka nchi 25 zenye viwango vya juu vya vifo vya wajawazito. Tanzania ilionyesha kuwa kufanikisha Afya kwa Wote katika afya ya uzazi kunawezekana hata kwa rasilimali chache, ikiwa kuna dhamira ya kisiasa yenye nguvu.
