HAKUNA KATAZO KATIKA KATIBA LA KUMWONGEZEA MUDA JAJI MKUU

Wakili Alex Mgongolwa (kushoto) na Wakili Francis Stolla (kulia) wakiwa katika majadiliano maalumu yaliyoendeshwa katika Ukumbi wa Chama cha Wanasheria Tanganyika (TLS) jijini Dar es Salaam

Na Mwandishi wetu

Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania hajavunja Katiba ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania kwa kumuongezea muda wa kuendelea kukaa ofisini Jaji Mkuu wa Tanzania, Mhe. Prof. Ibrahim Hamis Juma baada ya kutimiza miaka 65.

Kauli hiyo imetolewa tarehe 3 Julai, 2023 na Wakili Alex Mgongolwa na Wakili Francis Stola wakati wa majadiliano maalumu yaliyoendeshwa katika Ukumbi wa Chama cha Wanasheria Tanganyika (TLS) jijini Dar es Salaam.

“Hakuna maneno kwenye Katiba yanayosema Jaji Mkuu akifikisha umri wa miaka 65 hawezi kuongezewa muda wa kuendelea kukaa ofisini. Kumbakiza Jaji Mkuu kwenye kiti chake, au kumfanya aendelee kukaa kwenye ofisi yake siyo kinyume na Katiba, bali ni kwa mujibu wa Katiba hiyo hiyo ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania,” amesema Wakili Msomi Stola.

Kauli ya Mawakili hao inakuja siku chache baada ya maneno kusambaa kwenye mtandao wa kijamii kuwa Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania, Mhe. Dkt. Samia Suluhu Hassan amevunja Katiba kwa kumwongezea Jaji Mkuu wa Tanzania muda wa kukaa ofisini baada ya kufikisha umri wa miaka 65.

Wamesema kuwa hakuna Ibara, wala maneno yoyote katika Katiba yanayosema umri wa kustaafu wa Jaji Mkuu, ukienda kusoma kwenye Ibara inayohusu umri wa kustaafu wa Jaji wa Mahakama ya Rufani, yanayohusiana na kumbakisha Jaji wa Mahakama ya Rufani hayatatumika kwa Jaji Mkuu.

“Vinginevyo, watunga Katiba wangekusudia hivyo wangesema umri wa kustaafu Jaji Mkuu ni sawa sawa na ule a Jaji wa Mahakama ya Rufani, isipokuwa kuendelea kukaa kwenye ofisi [(Kwa mujibu wa Ibara ya 120(3) ya Katiba ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania ya mwaka 1977] haitamhusu Jaji Mkuu,” Wakili Msomi Stola amesema.

Mawakili hao wamebaisha kuwa Ibara ya 118 (2) haitamki miaka ya umri wa kustaafu wa Jaji Mkuu wala Jaji wa Mahakama ya Rufani, bali umri wa kustaafu kwa viongozi hao unapatikana kwenye Ibara ya 120 ya Katiba ibara ndogo ya kwanza, yaani 120(1) inayosomeka hivi;120(1) ‘Kila Jaji wa Rufani atalazimika kuacha kazi yake ya Rufani atakapotimiza umri wa miaka sitini na tano, LAKINI masharti ya Ibara hii ndogo yatatumika BILA KUATHIRI masharti yafuatayo katika Ibara hii.’

“Kwa hiyo ili uweze kujua umri wa kustaafu wa Jaji wa Mahakama ya Rufani lazima uende kwenye Ibara ya 120 (1) ambayo imetamka miaka 65 kama kiwango cha chini na ndio maana kuna kiunganishi cha neno lakini…, ili kuruhusu mazingira mahsusi,” amedokeza Wakili Msomi Mgongolwa.

Aidha, Mawakili hao wamesema Ibara hiyo ya 120 ya Katiba inapaswa kusomwa sambamba na Ibara zake ndogo.

Wamesema ukisoma Ibara ya 120(3) ambayo inasomeka hivi; 120(3) ‘Iwapo Rais ataona kuwa kwa ajili ya Manufaa ya Umma inafaa Jaji wa Rufani aliyetimiza umri wa miaka sitini na tano aendelee kufanya kazi, na Jaji huyo wa Rufani anakubali kwa Maandishi kuendelea kufanya kazi, basi Rais aweza kuagiza kuwa Jaji huyo wa Rufani aendelee kufanya kazi kwa muda wowote atakaoutaja Rais.’

Ibara hii ya 120(3) inabainisha wazi kuwa kama kwa manufaa ya umma, Rais ataona Jaji wa Mahakama ya Rufani anapaswa kuendelea, ataelekeza hivyo na Jaji mhusika atakubali kwa maandishi.

“Hivyo umri wa Jaji Mkuu wa kustaafu utaupata kwenye Ibara ya 120 kwa kusoma ibara zake ndogo na sio kuishia kwenye Ibara ya 118(2) peke yake. Hivyo, kuna uwezekano kwa Jaji Mkuu kuwa ofisini akiwa zaidi ya umri wa miaka 65. Hakuna katazo hilo kwenye Katiba,” Wakili Msomi Stola amesisitiza.

Mawakilili hao pia wametoa mfano wa mwaka 2005 ambapo Rais wa Serikali ya Awamu ya Tatu, Hayati Benjamin William Mkapa alimwongezea aliyekuwa Jaji Mkuu wa Tanzania wa kipindi hicho, Mhe. Barnabas Samatta, kubaki kwenye wadhifa huo kuendelea kuwa Jaji wa Mahakama ya Rufani na Jaji Mkuu kwa kipindi cha miaka miwili. Kinachoshangaza sasa ni kwamba imekuwaje baadhi ya watu wamesahau rejea hii ya mwaka 2005 na inakuwaje watu wachache wanaupotosha Umma kwa kusoma Ibara moja tu ambayo Ibara yenyewe haitaji hata umri wenyewe.

Kuna shauri la kikatiba Na. 09 ya mwaka 2022, iliyofunguliwa Mahakama Kuu ya Tanzania na Paul Imanuel Kilassa Vs Mwanasheria Mkuu wa Serikali akihitaji tafsiri ya baadhi ya vifungu vya Katiba. Moja ya Vifungu hivyo ni hicho cha 118(2). Katika hukumu iliyotolewa na Mahakama Kuu Tarehe 07/03/2023, imebainishwa wazi kuwa kifungu hicho cha 118(2) hakiwezi kusomwa chenyewe bila vifungu vingine.

Nakala ya hukumu hii ipo kwenye mfumo wa Mahakama ya Tanzania uitwao TANZLII na sio siri ni nyaraka za kutumika na Umma. Hukumu hii ya Mahakama Kuu ni tafsiri sahihi ya matumizi ya Kifungu cha 118(2) na uamuzi huo haujakatiwa rufani popote.

Kumekuwepo na hoja nyingine kuhusu Mwanasheria Mkuu wa Serikali wa kutotoa ushauri kwa Rais kuhusiana na suala hilo. Hata hivyo, Mawakili hao wamesema kwa mujibu wa Ibara ya 37 ya Katiba, Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania halazimiki kukubaliana na ushauri wa mtu yeyote, akiwemo Mwanasheria Mkuu wa Serikali.

Ifahamike pia kuwa Ushauri wa Mwanasheria Mkuu wa Serikali hauwezi kuwa juu ya Katiba. Ni Dhahiri kuwa jambo hili sio geni kwa Mhe. Rais kumuomgezea muda Jaji Mkuu na kwa kuwa jambo lenyewe liko wazi kisheria, haikuwa lazima Mhe. Rais kuomba ushauri wa Mwanasheria Mkuu wa Serikali kwa jambo ambalo liko wazi.

Wamesema hoja ya kwamba kwa nini Rais hakutaja muda uliongezwa, hili ni suala la kiutawala na kwamba Katiba haimlazimishi Rais kutaja muda huo, lakini inawezekana kwanye mawasiliano rasmi muda utakuwa umetajwa. Kwa kuwa anayelalamikia Katiba kuvunjwa hajarejea taarifa rasmi kuwa muda wa nyongeza haukutajwa, inawezekana hakuwa na taarifa za kutosha, ila hata kwenye taarifa rasmi muda wa nyongezwa haukutajwa, bado haimaanishi kuwa Katiba imevujwa.

Mawakili hao wamesema kuwa ni vyema Umma ukafahamu kuwa, maamuzi tunayoyafanya sasa, ni rejea kwa vizazi vijavyo kwa hiyo upotoshwaji wowote unaofanywa kwa sasa ama kwa kukusudia au kwa kutoelewa, huenda tusione madhara yake sasa bali wajukuu zetu wataumizwa nayo na watatulaumu na huenda tusiwepo kurekebisha.

Hivyo, kwa kuwa maelezo sahihi kwenye Ibara ya 118(2) hayajataja miaka, na kwa kuwa kwenye Ibara ya 120(1) miaka imetajwa lakini ikaonyeshwa kuwa kuna uwezekano wa Rais kuamua vinginevyo bila kuathiri ibara ya 120(3), ina maana kuwa Rais ametumia mamlaka yake sahihi ya kikatiba kupitia Ibara ya 120(3) kumuongezea muda Mhe. Prof. Ibrahim Hamis Juma, Jaji Mkuu na kwamba RAIS HAKUVUNJA IBARA YA 118(2) YA KATIBA.

Wamesema ni muhimu Umma ukaelewa mtizamo mwingine wa Waraka uliosambazwa awali kwenye mitandao ya kijamii, vinginevyo ni rahisi watu kuamini jambo ambalo limewasilishwa kwa tafsiri ambayo imeangalia ibara ndogo moja tu ya 118(2) bila kuoanisha na ibara zingine za Katiba.